Odporność można zdefiniować jako stan organizmu, w którym zachowuje on zdolność do kontrolowania i usuwania czynników zagrażających jego integralności. Zagrożenie może pochodzić zarówno ze środowiska zewnętrznego (czynniki infekcyjne i ich toksyczne produkty, a także inne szkodliwe dla tkanek czynniki fizyczne i chemiczne), jak i z wnętrza organizmu (obumierające i zdegenerowane tkanki, w tym rozwijające się komórki nowotworowe). Z tego artykułu dowiesz się co to jest odporność i kiedy nie działa?
Mechanizmy odporności
Obrona przed tak wieloma zagrożeniami jest kluczowa dla przeżycia organizmu, toteż w celu jej zapewnienia powstało bardzo wiele niezależnych, choć ściśle ze sobą współpracujących mechanizmów obronnych. Lekarze, mówiąc o naszej odporności, często używają sformułowań odporność wrodzona i odporność nabyta. Różnica pomiędzy nimi polega na zdolności do niszczenia obcych komórek. Odporność wrodzona odróżnia jedynie komórki swoje od obcych, a nabyta uwzględnia także indywidualne cechy intruza. Odporność nabyta ma również zdolność zapamiętywania obcej komórki, a dokładniej związanego z nią charakterystycznego związku chemicznego – antygenu. Dzięki temu silniej i szybciej reaguje na powtórne wtargnięcie tej substancji do organizmu.
Odporność nieswoista
Mechanizmy odporności nieswoistej, nazywanej również naturalną, oparte są o działanie elementów zarówno komórkowych (głównie leukocyty), jak i humoralnych (białka: układ dopełniacza, laktoferyna, cytokiny). Część problemów wymagających odpowiedzi odpornościowej może nie być możliwa do rozwiązania za pomocą mechanizmów odporności nieswoistej. Dotyczy to m. in. niektórych infekcji wybitnie zjadliwymi drobnoustrojami, w tym wielu infekcji wirusowych. W takich sytuacjach dostatecznie dojrzały układ odpornościowy odwołuje się zwykle do mechanizmów swoistych.
Odporność swoista
Odporność swoista zapewniana jest przez limfocyty ściśle współpracujące z układem chłonnym (limfatycznym). Najprościej rzecz ujmując, odporność swoista jest drugim obrońcą, który zaczyna działać, gdy pierwszy (odporność nieswoista) zawiedzie, czyli nie zwalczy patogenu. Podział odporności na swoistą i nieswoistą jest jednak do pewnego stopnia umowny, w rzeczywistości bowiem bez wspólnego działania każdy z tych typów odpowiedzi może okazać się zawodny. Świadczą o tym z jednej strony zaburzenia odpowiedzi nieswoistej (np. genetycznie uwarunkowany niedobór neutrofilów), z drugiej zaś odporności swoistej (SCID, AIDS).
Co obniżenia odporności?
Stany obniżonej aktywności lub zmniejszonej produkcji wielu czynników odpowiedzialnych za odporność występują w immunosupresji, podczas chemioterapii, mieloablacji przy transplantacji szpiku, są też związane z wyczerpaniem organizmu, stresem, chorobami przewlekłymi, ciężkimi urazami, głodzeniem. Istnieje wiele powodów pojawiających się trudności z odpowiednim reagowaniem na płynące z zewnątrz i wewnątrz organizmu zagrożenia. W takich przypadkach stosuje się różnego rodzaju środki zaradcze, począwszy od prób usunięcia czynników upośledzających odporność, poprzez różnego rodzaju stymulację swoistą (szczepionki) i nieswoistą (substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego), aż po uzupełnianie brakujących składowych układu odpornościowego (np. immunoglobuliny).
Naturalne sposoby wzmocnienia odporności
Jakość funkcjonowania naszego układu odpornościowego zależy w znacznej mierze od nas samych. Chcąc podnieść swoją odporność, dobrze jest prowadzić zdrowy styl życia, zachowując zbilansowaną dietę opartą na naturalnych produktach, pamiętając o codziennej dawce ruchu i wypoczynku, a także dbając o dobry sen.
Krioterapia, czyli leczenie zimnem
W ostatnich latach popularne stały się zabiegi krioterapii ogólnoustrojowej polegające na oddziaływaniu na powierzchnię ciała bardzo niskimi temperaturami (poniżej 120o C) w specjalnej kriokomorze, w której przebywa się od 1 do 3 minut. Ich efekt immunologiczny polega na zwiększeniu odporności komórkowej i humoralnej. Pod wpływem niskich temperatur dochodzi także do wzrostu w surowicy aktywności bakteriobójczej białek dopełniacza oraz immunoglobulin klasy IgA, IgG i IgM. Niektórzy autorzy zanotowali istotny, korzystny wpływ krioterapii ogólnoustrojowej na psychikę pacjentów, wyrażający się m.in. poprawą nastroju, uczuciem relaksacji, ustąpieniem uczucia zmęczenia oraz poprawą jakości zasypiania i snu. Warto pamiętać, że układ immunologiczny to obok nerwowego najbardziej skomplikowany system w organizmie, a jego funkcja daleko wykracza poza kontrolowanie i odpieranie czynników infekcyjnych. Niezwykle ważnym zadaniem tego układu jest również nadzór immunologiczny nad komórkami i tkankami, który pozwala na eliminację powstających komórek nowotworowych, oczyszczanie tkanek ze zdegenerowanych i zniszczonych elementów, a także ich gojenie i regenerację. Utrzymanie sprawności układu odpornościowego jest jednym z najważniejszych zadań organizmu z punktu widzenia zachowania homeostazy, definiowanej najogólniej jako zdolność do utrzymania wewnętrznej stabilności organizmu przez samoregulację procesów fizjologicznych. Homeostaza zaś jest niezbędnym warunkiem prawidłowego funkcjonowania organizmu, a zatem przeżycia osobnika.